Historia zapisana w dokumentach - archiwum parafialne
28-04-2019
Więcej informacji o archiwum: http://bobola.info/parafia/historia-parafii/archiw...
Archiwalia to akta i dokumenty publiczne lub prywatne, które utraciły swą pierwotną użyteczność, zostały jednak zakwalifikowane do trwałego przechowywania. Instytucją powołaną do gromadzenia, porządkowania, konserwacji i udostępniania archiwaliów jest archiwum.
Archiwum parafialne znajduje się w każdej parafii. Stan ich jest różny. Różnią się one między sobą liczbą i gatunkiem archiwaliów oraz sposobem ich zorganizowania i pielęgnowania. Jest rzeczą oczywistą, że parafialne zasoby archiwalne są tym większe i ciekawsze, im starsza jest dana parafia.
Materiały archiwalne, zwłaszcza zgromadzone w archiwach kościelnych, stanowią bogate źródło poznania życia kościelnego i społecznego w przeszłości. Nie ma oficjalnego dekretu biskupa dotyczącego archiwów parafialnych, określającego sposobu ich prowadzenia, zasób itp. Kilka lat temu w naszej archidiecezji ks. abp. Damian Zimoń, nakazał proboszczom sukcesywne oddawanie najstarszych, zakończonych i niepotrzebnych ksiąg metrykalnych do Archiwum Archidiecezjalnego. Każdemu parafianinowi może się wydawać że archiwum to tylko księgi chrztów, ślubów i zgonów. Otóż nie, archiwa parafialne to jedne z najlepszych źródeł informacji, ale o tym trochę później. Zacznijmy od historii najważniejszego zespołu w archiwach parafialnych – ksiąg metrykalnych.
Obowiązek zapisywania udzielanych w parafiach rzymskokatolickich ślubów i chrztów wprowadził Sobór Trydencki 11 XI 1563 r. W ramach dekretu Tametsi dubitandum, normującego prawo małżeńskie, sobór postanowił, że w prowadzonych przez proboszczów księgach zaślubionych powinny znajdować się wpisy dotyczące imion nowożeńców, świadków ślubu oraz dzień, miesiąc, rok i miejsce zawarcia małżeństwa. W podobny sposób sobór nakazał prowadzenie ksiąg ochrzczonych, które zawierały: imię i nazwisko dziecka, datę uroczystości, imiona rodziców, imiona i nazwiska rodziców chrzestnych oraz dane dotyczące osoby udzielającej chrztu.
W postanowieniach soboru nie było żadnej wzmianki o konieczności prowadzenia ksiąg zmarłych. Dopiero tzw. Rytuał Rzymski wydany w 1614 r. przez papieża Pawła V nałożył na proboszczów parafii rzymskokatolickich obowiązek prowadzenia pięciu kategorii ksiąg metrykalnych: ochrzczonych, bierzmowanych, zaślubionych, zmarłych i tzw. status animarum, czyli ksiąg zawierających wykazy parafian. Określono jednocześnie szczegółowo formę i treść poszczególnych wpisów.
W Polsce synody kościelne zajęły się zagadnieniem metryk kościelnych dopiero w drugiej połowie XVI w., a więc w okresie potrydenckim. Prowadzenie ksiąg metrykalnych w latach wcześniejszych należało do rzadkości, chociaż zalecały je już: w 1459 r. synod krakowski i w 1506 r. synod poznański.
Obowiązek rejestracji parafialnej ochrzczonych i zaślubionych wprowadziły polskie synody potrydenckie w latach 1579-1602, obwarowując go jednocześnie bardzo wysoką karą dziesięciu grzywien.
Przejdźmy do tematu naszego parafialnego archiwum. Co w nim znajdziemy?
Nasza parafia posiada księgi chrztów od 1937 (od pierwszego chrztu w naszej parafii), ślubów także od 1937. Księga zmarłych z lat 1937 – 2002 została jako jedyna przekazana do Archiwum Archidiecezjalnego. Nowa, od 2002, prowadzona jest w kancelarii. Dodatkowo prowadzona jest księga pierwszej Komunii Świętej, bierzmowanych, zapowiedzi, chorych wystąpień z Kościoła, protokołów Rady Parafialnej, intencji i ogłoszeń parafialnych oraz kronika parafialna.
Po burzliwym początku historii naszej wspólnoty parafialnej (częste zmiany proboszczów, II wojna światowa, budowa kościoła) archiwum po raz pierwszy zostało uporządkowane przez ks. proboszcza Ryszarda Kirsteina według nałożonej przez Kurię Diecezjalną instrukcji i wytycznych dt. organizacji registratury parafialnej. Niestety nie jest znana ostateczna liczba zgromadzonych wówczas segregatorów, jednak w wytycznych kurialnych występuje lista 244 tytułów segregatorów! Na chwilę obecną, w naszym archiwum, z tego zbioru pozostało 78 segregatorów wypełnionych po brzegi różnoraką dokumentacją!
W archiwum zgromadzone są także:
- pełen zbiór protokołów przedślubnych od 1946 roku do czasów obecnych – 1,6 m fascykuł
- księgi intencji i ogłoszeń parafialnych od 1937 do najnowszych (z brakiem jednej księgi z okresu II wojny światowej) – 22 księgi
- Karty zgonów od września 1957 do czasów obecnych – 60 cm fascykuł
- Księga cmentarna od 1945
- Księgi rachunkowe i kwity kasowe od 1946 roku - 2,5m fascykuł
- Inwentarze parafialne z lat 1942, 1955, 1983, 1993, 2012
- Księga przydziału miejsc siedzących (opłaconych) w dawnej kaplicy
- Złote księgi ofiarodawców ołtarzy bocznych
- Archiwum Sodalicji Mariańskiej: kronika 1938 – 1948, zbiór protokołów z spotkań, finanse sodalicji, ślubowania członkiń,
- Dzienniki zajęć religii.
Zachowało się także prywatne archiwum ks. proboszcza Ryszarda Kirsteina. Wśród zgromadzonych w nim archiwaliów jest zbiór jego kazań, zgromadzonych wierszy i pieśni (wydanych później pt. „Rok Boży”), prywatne listy (m.in. z Zofią Kossak – Szczucką, wieloma artystami operowymi, pisarzami, duchowieństwem) oraz kilka jego pamiątek osobistych (np. modlitewnik z święceń kapłańskich, mszaliki, obrazki, pamiątki osobiste).
Jest także oddzielny zbiór materiałów duszpasterskich i liturgicznych na które składają się skrypty nabożeństw, rekolekcji, dawne plakaty (ręcznie malowane!) itp.. Oddzielny zbiór zawiera księgi liturgiczne: mszały, lekcjonarze, agendy, modlitewniki.
Dla genealogów, miłośników historii oraz ciekawskich mam dobrą wiadomość ;-) Istnieje możliwość uzyskania informacji zgromadzonych w tych zbiorach. Osoby zainteresowane odszukaniem informacji w archiwum proszone są o kontakt ze mną (jarek_dr@interia.pl, tel. 535 931 410). Informacje zostaną udostępnione, zgodnie z polskim prawem archiwalnym oraz ustawą o ochronie danych osobowych, po przedstawieniu pokrewieństwa lub udokumentowaniu na podstawie ksiąg parafialnych oraz decyzji proboszcza. Osoby zainteresowane np. datą swojego chrztu świętego, datą urodzenia, ślubu lub zgonu dziadków/pradziadków zapraszam do kontaktu. W miarę możliwości pomogę je odszukać lub wskazać miejsce ich poszukiwania.
Jarosław Dropała